Toespraak minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) op Sint Maarten
Goedemorgen,
Zojuist hebben we geluisterd naar de woorden van de Nederlandse minister-president, waarmee hij excuses aanbiedt voor de rol die Nederland heeft gespeeld in de geschiedenis van de slavernij en de invloed daarvan op het heden. U hebt te kennen gegeven dat u meer tijd nodig hebt om uw standpunt over dit onderwerp en de gevolgen ervan te formuleren.
U kunt ervan op aan dat wij volledig openstaan voor een voortzetting van onze dialoog over deze geschiedenis, hoe lang u daarvoor ook nodig hebt. Bovendien moet u weten dat wij erkennen dat de Nederlandse rol in de slavernij, op dit eiland, aanzienlijk was.
In de zoutpan en op de plantages werden tot slaaf gemaakten generaties lang tewerkgesteld. Een boedelbeschrijving van plantage Golden Rock bevat een lijst van tot slaaf gemaakte mensen en hun zogenoemde ‘waarde’.
Volgens dat niet te bevatten document werd een vrouw die een been was kwijtgeraakt als waardeloos aangemerkt. Waardoor was Mary-Ann – want zo heette ze – invalide geworden? Was ze gewond geraakt tijdens de slavenarbeid? Was ze in haar been geschoten omdat ze probeerde te ontsnappen? – in die tijd een aanvaardbare straf. Of kwam het door een onbehandelde medische aandoening? Voor de inventarislijst van plantage Golden Rock deed haar verhaal er niet toe.
Het voelt ongemakkelijk, als Europese Nederlander, om het over slavernij te hebben. Vanwege dat wat de Nederlandse staat uw voorouders heeft aangedaan.
Zij beschouwden uw voorouders – en de oorspronkelijke bevolking van Sint Maarten – niet als mensen. Niet als dochters. Niet als zoons. Maar als een productiemiddel.
Slavernij is een uitermate pijnlijk en beschamend hoofdstuk in onze gezamenlijke geschiedenis. Zoiets kun je niet met woorden ongedaan maken. Maar erkennen wat er is gebeurd, verantwoordelijkheid nemen en de getuigenissen en de verhalen die we hebben vastleggen kan een begin zijn.
Daarom leggen leden van de Nederlandse regering momenteel bezoeken af. Om stil te staan bij de woorden van de minister-president. Om te erkennen dat de gevolgen van de slavernij tot op de dag van vandaag nog altijd merkbaar zijn. Om te proberen recht te doen aan die afschuwelijke geschiedenis.
Het verhaal van One-Tété Lokhay heeft grote indruk op me gemaakt. Onderweg hierheen heb ik haar gedenkteken bezocht. Haar verhaal – zoals dat van zovelen – staat symbool voor kracht, moed en onverschrokkenheid.
U vertelt uw kinderen dit verhaal, maar het moet ook worden verteld aan de kinderen in Nederland. Het laat immers zien hoe veerkrachtig mensen zijn ten tijde van onderdrukking.
Volgens het verhaal – dat u allemaal goed kent – werkte Lokhay op een suikerplantage. Ze vluchtte, maar werd helaas gepakt.
Bij wijze van straf sneed de plantagehouder een van Lokhays borsten af. Een gruweldaad die de meeste mensen gegarandeerd zou breken. Maar Lokhay vluchtte nóg een keer.
Deze keer lukt het haar wél. Ze vluchtte voorgoed. Ze betaalde een hoge prijs voor haar vrijheid. Op een eiland van deze omvang konden mensen die waren ontsnapt niet in groepen samenleven. Lokhay moest de rest van haar leven dan ook in isolement doorbrengen. Haar verhaal is een symbool van verzet tegen het onvoorstelbare onrecht dat zo veel van uw voorouders is aangedaan.
Dat verzet uitte zich op allerlei manieren. Bijvoorbeeld petit marronage. Zó langzaam werken dat je jezelf net niet in gevaar bracht. Net doen alsof je een opdracht niet begreep.
Of degene die je gevangen hield ontvluchten. Eerst alleen, later met anderen van verschillende plantages.
Totdat uiteindelijk, in 1848, grote groepen tot slaaf gemaakten erin slaagden hun vrijheid te verkrijgen op het Franse deel van het eiland. Degenen die achterbleven gingen in onderhandeling over hun eigen vrijheid en zij wisten van hun onderdrukkers nieuwe rechten te verwerven.
Daardoor leefden voormalige slavenhouders en voormalige tot slaaf gemaakte mensen in gelijkwaardigere omstandigheden. En toch bestond slavernij volgens de wet nog steeds.
Dat was nergens anders ter wereld het geval. Uw voorouders waren wat dat betreft uniek. Uiteraard verandert dit niets aan alles wat er daarvoor en daarna is gebeurd.
***
Het verleden kun je niet terugdraaien: het blijft voor altijd bij ons. Het zit in de voormalige plantages en in de slavenmuren die je overal op het eiland ziet. Het zit in onze demografie. En het zit in de interactie tussen onze landen.
Kijk alleen al naar de gesprekken die we de afgelopen weken hebben gevoerd in de aanloop naar dit moment. Ze benadrukken hoeveel pijn het verleden, en de relatie tussen onze beide landen, voor sommige van onze mensen heeft betekend. Pijn die ik nooit helemaal kan bevatten, laat staan ervaren, hoezeer ik het ook zou proberen.
Hopelijk vormen de Nederlandse excuses het begin van een nieuwe dialoog. Terecht hebt u gevraagd om erkenning van uw leed.
Vandaag zetten we een stap in die richting. De eerste stap. En er zullen nog vele stappen volgen.
Zoals u hebt aangegeven is uw geschiedenis ook de geschiedenis van Nederland. En die geschiedenis moet de aandacht krijgen die ze verdient.
Het is frustrerend dat zo veel historisch materiaal verloren is gegaan of nog steeds boven water moet komen. Tot slaaf gemaakte mensen kregen geen achternaam. Dat maakt het nagenoeg onmogelijk om familiebanden na te gaan.
En het is pijnlijk om je dat te realiseren. We willen tenslotte allemaal weten waar we vandaan komen. Weten welke helden uit ons verleden we kunnen eren. Mensen als Mary-Ann en One-Tété Lokhay. Hun verhalen gaan over verzet. Over veerkracht. Het soort veerkracht dat typerend is voor de mensen van Sint Maarten. De veerkracht die de wereld heeft kunnen zien na de verwoestingen door de orkaan Irma.
We hebben de plicht om de verhalen over uw veerkracht levend te houden. En gelukkig gebeurt dat ook.
Archivaris en historicus Alfonso Blijden maakte er zijn levenswerk van om op zoek te gaan naar die verhalen: hij zocht in de archieven naar informatie over Sint Maarten. Tijdens zijn lessen wekte hij die documenten tot leven en kon Sint Maarten kennisnemen van de verhalen die hij had ontdekt. Zo werd hij gevraagd om lid te worden van de commissie van het UNESCO Memory of the World-programma voor Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied.
Veronica Arrindell vertelt mensen – jong en oud – alles over het culturele erfgoed van Sint Maarten, dus ook over het slavernijverleden van het eiland. Zo helpt ze de permanente band met de geschiedenis van dit eiland en zijn bewoners, autochtoon en allochtoon, te bewaren.
Stringband Tanny and the Boys hield het muzikale erfgoed van Sint Maarten levend door traditionele klanken te mixen met nieuwe muziekinvloeden.
Dit zijn de belangrijkste voorbeelden van de herontdekking, het behoud en het trotse uitdragen van uw culturele erfgoed. Het is essentieel dat we het stokje allemaal van hen overnemen. Samen. Door solidair te zijn. En dat kunnen we. Door ons gezamenlijke verleden te ontdekken en te delen, zowel hier als in Nederland.
Zelf vertel ik de verhalen van Lokhay. Van Veronica Arrindell, Alfonso Blijden en Tanny and the Boys. Maar vooral vertel ik over u. De mensen die ik hier ontmoet en de verhalen die u met mij deelt.
Maar dat alleen is niet voldoende. Er is al een aantal jaren terecht meer aandacht voor de rol van Nederland in de geschiedenis van de slavernij. Via kranten, tv-programma’s en podcasts.
Volgend jaar vinden er allerlei activiteiten plaats in het kader van de herdenking van de afschaffing van de slavernij en de rol van de Nederlandse overheid in de slavernij. Zo laten we zien dat we in Nederland scherper in de spiegel van het verleden willen kijken.
Maar daar blijft het niet bij.
We houden de link met het verleden levend door ervoor te zorgen dat onze onderwijssystemen – zowel hier als in Nederland – het onderwerp slavernij en verzet opnemen in hun lesprogramma.
Ook onderzoeken we hoe we moeten omgaan met de documentatie over de geschiedenis van zowel Nederland als Sint Maarten.
We beloven dat de openbare archieven met betrekking tot Sint Maarten van hieruit toegankelijk worden gemaakt.
Ik spreek de hoop uit dat we samen steeds meer verhalen kunnen achterhalen, betekenis kunnen geven en kunnen blijven vertellen. Zowel hier op Sint Maarten, die fascinerende smeltkroes van culturen, als in Nederland.
Zodat de impact van deze verhalen – van deze geschiedenis – ook vandaag de dag tastbaar blijft.
Door deze verhalen te delen staan we oog in oog met de gruweldaden uit het verleden. Door deze verhalen te delen kunnen we elkaar beter begrijpen. Door deze verhalen te delen blijven we bouwen aan onze relatie.
Dames en heren,
we delen een pijnlijk verleden. Laten we samen een mooiere toekomst tegemoet gaan.
Dank u wel.